(Απόσπασμα από το βιβλίο του Γιώργου Καραμαλάκη «Η μεταξύ Πάικου και Κρουσίων χώρα - νομός Κιλκίς» από τα προϊστορικά χρόνια μέχρι σήμερα)

Δυτικά από τον Αξιό έως το Λουδία ποταμό και μέχρι τη βόρεια κορυφογραμμή του Πάικου απλωνόταν η Βοττιαία. Ονομαζότανε επίσης Βοττία ή Βοτταΐς και μονάχα το ανατολικό τμήμα της ανήκει στην οριοθετούμενη περιοχή που μας απασχολεί.

Λέγεται ότι το όνομά της το πήρε από τον Κρητικό Βόττωνα που με άλλους Κρήτες αποίκους μετανάστευσαν στη Μακεδονία. Το ιστορικό αυτό δηλώνει την ελληνική καταγωγή των Βοττιαίων και τις σχέσεις που είχαν με τη Νότια Ελλάδα.

Η Βοττιαία καταλήφθηκε νωρίς από τους Μακεδόνες, την ακριβή χρονολογία δεν την γνωρίζουμε αλλά είναι γεγονός ότι µε την επέκτασή τους, εκτόπισαν προς βορρά όλα τα υπολείμματα των Πελασγοπαιονικών φυλών που κατοικούσαν σ' αυτήν και την Αµφαξίτιδα, την κάτω δηλαδή πεδιάδα του Αξιού. Υπολείμματα Παιόνων είχαν απομείνει και στη Μυγδονία, που όταν εκδιώχθηκαν από τους Μακεδόνες, ίδρυσαν στις βόρειες κοιλάδες του Αξιού τη γνωστή Παιονία που εκτείνονταν από την κοιλάδα του παραπόταμου του Αξιού Εριγώνα (Τσέρνα) μέχρι τις πηγές του.

Στη Βοττιαία και ειδικότερα στους ανατολικούς πρόποδες του Πάικου υπήρχαν οι πόλεις Ειδοµένη, Γορτυνία, Αταλάντη, Ευρωπός. Πόλεις με ελληνικό χαρακτήρα όπως άλλωστε και οι βορειότερες απ' αυτές που σήμερα βρίσκονται σε σλαβικό έδαφος: Στεναί, Αντιγόνεια, Στόβοι, Νεάπολις, Άργος, Βιλαζώρα (Βελεσά, σημερινό Βέλες).

H Ειδομένη εντοπίζεται κοντά στη σημερινή Γευγελή. Η Γορτυνία κοντά στη Γουμένισσα, η Αταλάντη πιθανολογείται μεταξύ Γορτυνίας και Ειδομένης, ίσως στο σημερινό χωριό Πηγή. Η Ευρωπός βρίσκεται στην περιοχή του σημερινού χωριού Ευρωπός, όπου έχουν αναβρεθεί πολλά αρχαιολογικά ευρήματα. Η Ευρωπός, όπως φαίνεται, έχει παίξει σοβαρό ρόλο στους αρχαίους χρόνους. O καλλιτεχνισμός και η εκπολιτιστική κατάσταση των κατοίκων της δηλώνεται από τα αξιόλογα ευρήματα που ανακαλύφθηκαν.

Στα τέλη του 6ου π.Χ. αιώνα επί βασιλείας Αμύντα του Α' οι Μακεδόνες κατάφεραν να καταλάβουν τη Βοττιαία και να διαβούν τον Αξιό. Η Κρηστωνία, η Μυγδονία και η Βοττιαία μαζί με τις γύρω απ' αυτές περιοχές, από τις αρχές του πέμπτου αιώνα π.Χ. ανήκουν πια στους Μακεδόνες και η ιστορία του τόπου αυτού από δω και πέρα ακολουθεί την πορεία της ένδοξης ιστορίας του Μακεδονικού Ελληνισμού.