ΕΙΔΟΜΕΝΗΝ ΜΕΝ ΚΑΤΑ ΚΡΑΤΟΣ

Από την Τουρκοκρατία έως την Απελευθέρωση

Βαλκανοτουρκικός πόλεμος

(Απόσπασμα από το βιβλίο του Ιωάννου Ξάνθου «Ιστορία της Γευγελής και εθνική δράσις των κατοίκων αυτής και των πέριξ χωρίων»)

Το 1912 κηρυχθέντος του βαλκανοτουρκικού πολέμου, όλος ο χριστιανικός κόσμος είχε τρομοκρατηθή επί τινα χρονικόν διάστημα δια τον φόβον γενικών σφαγών εκ μέρους των τούρκων και είχε συσπειρωθή και ενωθή, καθόσον και συμµαχίαν είχον ήδη αι διάφοροι πρώην εχθρικώς διακείμεναι εθνικότητες, ΄Ελληνες – Βούλγαροι – Σέρβοι, και είχον δώσει αμοιβαίαν υπόσχεσιν, ότι θα υποστηρίξη η μία την άλλην και θα αμυνθούν όλαι µαζύ εν δεδομένη στιγμή. Τούτο όμως δεν συνέβη, διότι μετά την υποχώρησιν των τουρκικών στρατευμάτων εκ Σκοπίων προς Θεσσαλονίκην, υπεχώρησε και η εν Γευγελή τουρκική στρατιωτική δύναμις και παρέμεινε μόνον ο τουρκικός πληθυσμός και αι πολιτικαί αρχαί, οπότε ήρχισαν να φοβώνται αυτοί οι ίδιοι οι Τούρκοι. Όλος ο χριστιανικός πληθυσμός πάσης εθνικότητος από ημέρας εις ημέραν ανέμενε την απελευθέρωσίν του. Αλλ' υπό τίνος στρατού; Ποίας εθνικότητος; Τούτο δεν ήτο δυνατόν ούτε να το προμαντεύσουν, ούτε και να το προβλέψουν. Εκάστη όμως επεθύμει και ηύχετο την απελευθέρωσιν και την κατάληψιν της Γευγελής υπό στρατού της ομοφύλου εθνικότητος.

Οι Τούρκοι όμως τίνος στρατού κατοχήν επεθύμουν, εφ' όσον το κράτος των κατέρεε και δεν υπήρχεν ελπίς να σωθή; Γνωρίζοντες όμως καλώς την βαρβαρότητα και την κακήν πολιτείαν των βουλγάρων επεθύμουν να είναι μάλλον υπό ελληνικήν κατοχήν παρά υπό βουλγαρικήν. Άλλωστε εις τας μεταξύ Ελλήνων και τούρκων φιλικάς συζητήσεις έλεγον: «Από τον Γιουνάν παρελάβομεν την χώραν αυτήν και εις τον Γιουνάν θα την παραδώσωμεν, διότι έτσι γράφουν τα βιβλία μας». Δια τούτο κατόπιν συσκέψεως των τουρκικών πολιτικών και θρησκευτικών αρχών, εσχημάτισαν ούτοι επιτροπήν αποτελουμένην εκ του Καϊμακάμη, του Μουφτή του Αλή Εφέτη και Σαζαήρ Εφέντη, η οποία παρουσιασθείσα εις τον Έλληνα Αρχιερατικόν Επίτροπον, τον Ανανιάδην, επέδωκεν αίτησην δια της οποίας εγνωστοποιούσαν την επιθυμίαν του τουρκικού λαού ίνα η Γευγελή καταληφθή υπό του Ελληνικού Στρατού και παρεκάλεσαν αυτόν όπως αποστείλη την αίτησην ταύτην εις τον εις Αξιούπολιν Έλληνα αξιωματικόν Διοικητήν της εκεί ευρισκομένης στρατιωτικής μονάδος και να παρακαλέση εκ μέρους αυτής, όπως ούτος ζητήση παρά του εις Θεσσαλονίκην ευρισκομένου Αρχιστρατήγου και Διαδόχου του τότε Βασιλέως Γεωργίου του A' Κωνσταντίνου, την άδεια να προελάση ούτος μέχρι Γευγελής, ή και αν εκωλύετο να στείλη τουλάχιστον έναν βαθμοφόρον, έστω και δεκανέα, μετά δεκάδα στρατιωτών ή και να παραδώσουν την πόλιν εις τακτικόν ελληνικόν στρατόν. Τοιαύτη επιστολή απεστάλη και από τον Κομαντάντ (Φρούραρχον) Γευγελής τον Αλή Τακήρ Πασάν προς τον τότε στρατηλάτην τον Κωνσταντίνον. Κομιστής της επιστολής ήτο ο Γεώργιος Μόσχος.

Ο Ανανιάδης όμως, αν και ήτο δραστήριος και ενεργητικός, εις αυτήν την σοβαρωτάτην δια τον ελληνισμόν της Γευγελής περίπτωσιν περιέπεσεν εις ασυχώρητον σφάλμα, διότι αντί να μεριμνήση δια την ταχυτέραν αποστολήν της, ως είρηται, αιτήσεως δια καταλλήλου προσώπου, ούτος ηρκέσθη εις την ελπίδα ότι ο ελληνικός στρατός ευρισκόμενος εις απόστασιν μόνον τεσσάρων ωρών από την Γευγελήν θα προελάση και θα καταλάβη αυτήν.

Διαρκούντος του πολέμου, ως ελέχθη, είχε δημιουργηθή φόβος σφαγών εκ μέρους κακοποιών στοιχείων της κυριαρχούσης εθνότητος, δια τούτο προς πρόληψιν απευκταίων, εγένετο σύσκεψις και προσυμφωνία μεταξύ των τριών θρησκευτικών αρχηγών της Γευγελής του Μουφτή, του Έλληνος Αρχιερατικού Επιτρόπου και του Βουλγάρου τοιούτου, δια της οποίας έκαστος εκ τούτων υποχρεούτο να φροντίση δια την προφύλαξιν των πληθυσμών και των άλλων εθνικοτήτων, και ότι δεν θα δεχθώσιν άτακτα στίφη να καταλάβουν την Γευγελήν.

Εν τω μεταξύ ο Έλλην οπλαρχηγός της περιοχής του όρους Πάικου και Αρχηγός ανεγνωρισμένης προσκοπικής ομάδος προπορευομένης του Ελληνικού Στρατού ο Βασ. Βάνδος, φθάνει εις το περί την μίαν ώραν απέχον από την Γευγελήν χωρίον Μουίν και στέλλει εις τον Aρχιερατικόν Επίτροπον Ανανιάδην επιστολήν, δια της οποίας κατά διαταγήν του Ελληνικού Επιτελείου εζήτει πληροφορίας εάν υπήρχον εις Γευγελήν μεγάλαι δυνάµεις τουρκικού στρατού και εν εναντία περιπτώσει, εάν δηλαδή δεν υπάρχη στρατός, να προελάση και να καταλάβη την Γευγελήν, εφ' όσον μάλιστα και το σώμα του είχε στρατιωτικήν στολήν. Ο κούφος Ανανιάδης αντί να ειδοποιήση τον ανωτέρω οπλαρχηγόν να προχωρήση και να καταλάβη την Γευγελήν, παρουσιάζει την επιστολήν του οπλαρχηγού Βάνδου εις τον Βούλγαρον Αρχιμανδρίτην, ο οποίος υποκρινόμενος δηλοί, ότι κατόπιν της προσυμφωνίας δεν πρέπει να παραδοθή η Γευγελή ούτε εις αντάρτας ούτε εις κομιτατζήδες. Τοιουτοτρόπως ο αποβλακωμένος Ανανιάδης απεκοιμήθη και δεν εφρόντισε να ενεργήση δια την απελευθέρωσιν της Γευγελής, δια την οποίαν τοσούτον εμόχθησεν ο Ελληνικός λαός της περιφερείας Γευγελής κατά τον Μακεδονικόν Αγώνα, αφού μάλιστα εδίδετο μία τοιαύτη ευνοϊκή ευκαιρία. Και μόνον κατόπιν δευτέρας και απειλητικής επιστολής του οπλαρχηγού απέστειλεν αδρανείς ανθρώπους οι οποίοι αφού περιήλθον τα Οθωμανικά χωρία Πλαγιάν, Φανόν και Χαμηλό και αφού γέμισαν την κοιλίαν των με πίττες και χαλβάδες, τότε και μόνον εδέησαν να συνέλθουν και να εκτελέσουν την αποστολήν των. Μόνον μετά τέσσαρας ημέρας παρεδόθη η επιστολή εις τον εν Αξιουπόλει Έλληνα αξιωματικόν, o οποίος έχων υπ' όψιν του τον ύψιστον εθνικόν σκοπό τον οποίον επρόκειτο να επιτελέση, ευθύς αµέσως απέστειλε το ζητηθέν τμήμα στρατού με την ρητήν εντολήν, όπως τούτο ουδ' επί στιγμήν σταματήση ουδαμού, όπως και εγένετο αλλά δυστυχώς το κακόν είχε συντελεσθή, διότι η Γευγελή είχε καταληφθή υπό μικρού αποσπάσματος Σερβικού στρατού ως εξής:

O Βούλγαρος Αρχιμανδρίτης καταγόμενος εκ Βουλγαρίας λαβών γνώσιν της πρώτης επιστολής του οπλαρχηγού Βάνδου και έχων υπ΄ όψιν ότι ο ελληνικός στρατός ευρίσκεται πλησίον της Γευγελής και ότι ο Βουλγαρικός στρατός δεν πρόκειται να φθάση εγκαίρως, ενεργών ως Βούλγαρος πατριώτης εκ πείσματος και εκ φθόνου κινούμενος, απέστειλεν αγγελιοφόρους ιππείς εις Σέρβον Διοικητήν στρατιωτικής μονάδος απεχούσης 10 ώρας από την Γευγελήν, και εζήτησε την αποστολήν μικρού τμήματος στρατού προς κατάληψιν αυτής, δηλαδή επροτίμησε να είναι υπό Σερβικόν ζυγόν παρά υπό ελληνικόν τοιούτον.

Πράγματι ο Σέρβος αξιωματικός βλέπων ότι τω δίδεται ευκαιρία να δράση, εφ' όσον μάλιστα το ζητούμενον τμήμα δεν διέτρεχεν ουδένα κίνδυνον, απέστειλε περί τους 23 ιππείς και τοιουτοτρόπως επέτυχεν ο Βούλγαρος ό,τι δεν κατώρθωσε να επιτύχη ο προειδοποιηθείς Ανανιάδης όστις δια τούτο υπέπεσεν εις την δυσμένειαν του ελληνικού λαού.

Μετά την απελευθέρωσιν της Θεσσαλονίκης υπό του Ελληνικού στρατού, απόσπασμα υπό την διοίκησιν του Άντισυνταγματάρχου Μηχανικού κ. Κωνσταντινοπούλου αποτελούμενον από το 2ον Τάγμα Ευζώνων υπό την διοίκησιν του Αντισυνταγματάρχου κ. Ιωάν. Φικιώρη και από το 6ον Τάγμα Ευζώνων υπό την διοίκησιν του Αντισυνταγματάρχου κ. Λούρου διετάχθη να προωθηθή προς την Γευγελήν.

Την 30ήν Οκτωβρίου 1912 επεβιβάσθη εκ Θεσσαλονίκης επί αμαξοστοιχίας και έφθασεν εις Πολύκαστρον (Καρασούλι) όπου ηναγκάσθη να αποβιβασθή της αμαξοστοιχίας, διότι η γέφυρα του Αξιού ποταμού Αξιουπόλεως είχε καταστραφή.

Την επομένην 1ην Νοεμβρίου 1912 υπό ραγδαιοτάτην βροχήν εξεκίνησε πεζή και μετά εξάωρον πορείαν δια µέσου των χωρίων Πευκόδασος (Ωραιόβιτσα) και Ευζώνων (Μαντσίκοβον) έφθασε περί την 12ην μεσημβρινήν και εισήλθεν εις Γευγελήν, την οποίαν την προηγουμένην ημέραν είχε καταλάβει μικρόν απόσπασμα 23 ιππέων Σερβικού στρατού.

Μετά ένα μήνα ήλθαν εις Γευγελήν και στρατεύματα Βουλγαρικά και Μαυροβουνιώτικα. Επί οκτώ μήνας συνειργάσθησαν ομαλώς εις όλα τα ζητήματα πολιτικά και στρατιωτικά. Η κατάστασις αύτη διήρκησε μέχρι της 17ης Ιουνίου του 1913, οπότε διεκόπη η αρμονία αύτη λόγω της διασπάσεως της συμμαχίας εξ αφορμής των παραλόγων αξιώσεων της υπούλου και κακοπίστου Βουλγαρίας, η οποία ήθελε δολίως να καταλάβη εδάφη απελευθερωυέντα υπό των άλλων συμμάχων της Ελλάδος, Σερβίας και Μαυροβουνίου.